Waarom improviseren zo belangrijk is

In een eerder artikel hebben wij het gehad over het aanwennen van goede gewoontes om regelmatig en efficiënt vooruitgang te boeken als muzikant of zanger. Onder meer noemden we met name het belang van het plannen van de oefensessies om deze niet steeds nodeloos voor je uit te schuiven. Improvisatiesessies zijn een logisch vervolg op dit werken aan je techniek en theoretische kennis. Wanneer deze basis eenmaal is gelegd, is het essentieel voor je creativiteit om je verder te ontwikkelen tijdens vrijere sessies. Hieronder leggen we het uit.

Geen wonderen

Het paradoxale van improvisatie is dat ook dat gepland kan worden. Wat nou? zul je zeggen, is het dan nog wel improvisatie? Ja, in die zin dat als je in je planning een improvisatiesessie hebt opgenomen, dat dan een moment dient te zijn dat minder bepaald wordt door het repeteren van specifieke oefeningen maar eerder gewijd aan constructieve ontspanning. Het principe van het improviseren is vooral dat je in praktijk gaat brengen wat je daarvoor in theorie allemaal hebt geleerd. Want improviseren betekent absoluut niet dat je blanco van start gaat, op avontuur gaat en dat je als door een wonder in staat bent om noten aaneen te rijgen alsof het parels zijn. Achter iedere goede improvisator schuilt een voormalige bezetene van de theorie, een werkezel die continu heeft geoefend, en die eindelijk de vruchten kan plukken van zijn noeste arbeid.

Oneindige mogelijkheden

Voor veel mensen staat improvisatie gelijk aan vrijheid. En dat is ook zo, want wanneer je techniekbeheersing goed is, kan je voortaan 'ervoor kiezen' met je eigen ideeën aan de slag te gaan zonder je beperkt te voelen tot het simpelweg spelen van 'waartoe je in staat bent'. Gesteund door je zelfvertrouwen, kan je dan een muzikaal discours opbouwen, dit verder ontwikkelen en zelfs in de rest van je leven voordeel halen uit dat heerlijke gevoel van ontplooiing en vrijheid: je enige grenzen worden dan die van je verbeelding.

Vanuit dit oogpunt lijkt de creativiteit van het moment waarop je speelt of zingt op geen enkel ander moment: er zijn net zoveel mogelijkheden als momenten en stemmingen. In tegenstelling tot een strak gepland of voorbereide activiteit is het doel dus niet productiviteit maar het plezier en het bevredigende gevoel van het creëren op het moment zelf. Want het is onvermijdelijk dat als je een instrument pakt in een zomernacht onder de sterren het muzikale resultaat nooit hetzelfde zal zijn als wanneer je datzelfde doet op een winterochtend bij het haardvuur, terwijl je zonder problemen je toonladders kunt oefenen onder beide omstandigheden.

Hoe improviseer je goed?

Slecht nieuws voor de luiwammesen onder ons: om uit te blinken in de improvisatiekunst moet je daarvoor niet 'gespijbeld' hebben van de theorielessen. Zou je het klaarmaken van een maaltijd toevertrouwen aan iemand die nog nooit eerder heeft gekookt met het idee dat er vast wel een heerlijk recept uit de lucht komt vallen dat deze persoon beslist ter plaatse goed zal weten te bereiden? Om deze beeldspraak door te trekken, een muzikant zal meer of minder kruiden toevoegen aan zijn basisrecept om het op smaak te brengen. Maar dan moet hij het basisrecept wel kennen.

Zo kunnen verschillende oefeningen helpen om te leren improviseren. De allerbelangrijkste regel, op basis waarvan je je uit alle mogelijke situaties zult kunnen redden, is de pentatonische toonladder op je duimpje te kennen, in alle posities en toonhoogtes. Waarom? Omdat deze als groot voordeel heeft dat je er veruit het grootste deel van de stukken mee kunt spelen of zingen.

Nadat je deze basisregel hebt aangeleerd, kan je meer of minder 'spraakzaam' zijn bij het improviseren. Een bekende uitdrukking luidt: 'more is less', en natuurlijk kan je indruk maken met je techniek door met de snelheid van het licht je toonladders ten gehore te brengen, maar als je leert de noten een voor een te laten klinken, zal je veel meer emotie erin kunnen leggen. Wanneer je bijvoorbeeld gebruik weet te maken van stiltes, die niet noodzakelijkerwijs synoniem zijn aan aarzeling maar juist aan expressie, aan het gebruiken en beheersen van de sonore en ritmische ruimte. Je zult gaan leren dat een noot buitengewoon veelzeggend kan zijn maar ook nietszeggend. Leg jezelf op om elke 4 maten 2 noten te spelen en vervolgens 6, aarzel niet om af te wisselen en wees niet bang voor 'ongelukjes', nee, leer juist ermee te 'spelen', ze te gebruiken.

Andere leuke en zeer nuttige oefeningen:

• tegenslag gebruiken om vaste gewoontes te doorbreken.
• jezelf verbieden bepaalde noten te gebruiken voor het vinden van de beste listen voor vernieuwing.
• de gewoontes van je favoriete artiesten nadoen om je er juist beter van te onderscheiden.
• spelen met een blinddoek voor, zodat het onmogelijk wordt 'op grond van een visuele reflex' te spelen
• plan improvisatiesessies met meer mensen waarbij iedereen om de beurt speelt…

Dit alles is wat wel 'loslaten' genoemd wordt, en wat je er uiteindelijk toe in staat moet stellen te excelleren in het improviseren en je eigen stijl te vinden.

Gepubliceerd op: 5 maart 2019